Ο ΧΡΟΝΟΣ ΤΗΣ ΕΛΕΥΣΗΣ ΤΟὙ ΑΝΤΙΧΡΙΣΤΟΥ ( ΜΕΡΟΣ ΟΓΔΟΟ ) - Υποθετικές εκτιμήσεις σχετικά με τον χρόνο της συντελείας

Υποθετικές εκτιμήσεις σχετικά με τον χρόνο της συντελείας

Σε προηγούμενη ενότητα εκθέσαμε την επιχειρηματολογία των Πατέρων σχετικά με το ότι δεν πρέπει να αναζητούμε τον ακριβή χρόνο της συντελείας. Ωστόσο, έχουμε περιπτώσεις Εκκλησιαστικών συγγραφέων που ενώ καταδικάζουν απερίφραστα την αναζήτηση του ακριβούς χρόνου της συντελείας, παραθέτοντας συχνά και σειρά επιχειρημάτων, εν συνεχεία αυτοί οι ίδιοι επιχειρούν είτε να τον προβλέψουν με ακρίβεια είτε να τον υπολογίσουν έστω και κατά προσέγγισιν.

Πρέπει, βέβαια, να επισημάνουμε ότι, όταν αυτό συμβαίνει, συνιστά εξαίρεση και όχι κανόνα.

Οι όποιες εκτιμήσεις σχετικά με το θέμα διατυπώνονται με επιφύλαξη και ως υποθέσεις, ως προσωπικές απόψεις. Και, σε κάθε περίπτωση, αυτοί οι ίδιοι Πατέρες σε άλλο σημείο του έργου τους επισημαίνουν ότι δεν πρέπει οι Χριστιανοί να αναζητούν τον ακριβή χρόνο της συντελείας, τον οποίο μόνο ο Θεός γνωρίζει. Τονίζουν, ότι ο Χριστός,επανειλημμένα και κατηγορηματικά, αρνήθηκε στον άνθρωπο το δικαίωμα της γνώσης του ακριβούς χρόνου του τέλους του κόσμου. Ωστόσο, οι ίδιοι αποτολμούν την διατύπωση μιας υποθετικής εκτίμησης στα πλαίσια, συνήθως, της εξέτασης των σημείων των καιρών.

Μια πολύ ωραία άποψη σχετικά με αυτό το θέμα, άποψη που βρήκαμε στα πλαίσια της εξέτασης της ευρύτερης χριστιανικής γραμματείας είναι αυτή που εκφράζει ο Δαμασκηνός ο Στουδίτης. Ο Δαμασκηνός παρομοιάζει αυτούς που προσπάθησαν να προσδιορίσουν τον χρόνο έλευσης των γεγονότων των εσχάτων με ανθρώπους που βλέποντας κάποιο χωράφι σπαρμένο σιτάρι εκφράζουν μια υποθετική άποψη για το χρόνο του θερισμού του απ’ τον νοικοκύρη και ιδιοκτήτη του. Και λένε: « Εις την δείνα ημέραν το θερίζει ο οικοκύρις ». Ωστόσο, τον ακριβή χρόνο του θερισμού τον γνωρίζει μόνο ο ιδιοκτήτης του αγρού. Ανάλογα, τον χρόνο της συντελείας τον γνωρίζει μόνο ο Κύριος του κόσμου και ρυθμιστής των ανθρωπίνων πραγμάτων, ο Θεός ( Βλ. Δαμασκηνού Στουδίτου, Λόγος περί Β΄ Παρουσίας, Αντιχρίστου καί συντελείας, ο.π., σελ. 348-349 ).

Στην Ορθόδοξη Παράδοση ως πιθανό έτος συντελείας θεωρήθηκε, κατ’ αρχήν, το εξακισχιλιοστό έτος από κτίσεως κόσμου. Αυτή η εκτίμηση ήταν αρκετά διαδεδομένη στην αρχαία Εκκλησία. Γράφει σχετικά ο Άγιος Ειρηναίος: « Ὅσαις γάρ ἡμέραις ἐγένετο ὁ κόσμος, τοσαύταις χιλιονταετηρίσι συντελεῖται. Καί διά τοῦτο φησιν ἡ γραφή τῆς γενέσεως. « Καί συνετελέσθησαν ὁ οὐρανός καί ἡ γῆ καί πᾶς ὁ κόσμος αὐτῶν. Καί συνετέλεσεν ὁ Θεός τῇ ἡμέρα τῇ ἕκτη τά ἔργα αὐτοῦ, ἅ ἐποίησεν, καί κατέπαυσεν ὁ Θεός ἐν τῇ ημέρα τῇ ἑβδόμη ἀπό πάντων τῶν ἔργων αὐτοῦ, ὧν ἐποίησεν ». Τοῦτοδέ ἐστι καί τῶν προγεγονότων διήγησις, ὡς ἐγένετο, καί τῶν ἐσομένων προφητεία. Εἰ γάρ « ἡμέρα Κυρίου ὡς χίλια ἔτη », ἐν δέ ἕξ ἡμέραις συνετελέσθη τά γεγονότα, φανερόν ὅτι ἡ συντέλεια αὐτῶν τό ἑξακισχιλιοστόν ἔτος ἐστίν » ( Ειρηναίου, Έλεγχος, V, 28, 3, σελ. 359).Η λογική αυτής της διδασκαλίας ξεκινά από το μάλλον αυθαίρετο αξίωμα ότι ο κόσμος θα υπάρχει για τόσες « ημέρες », όσες κράτησε και η δημιουργία του κόσμου. Ο προσδιορισμός του χρονικού διαστήματος των έξι ημερών είναι το αμέσως επόμενο ζητούμενο.

Για τη λύση αυτού του θέματος επιστρατεύονται κάποιο χωρίο του 89ου ψαλμού [Ψαλμοί 90,4 ( 89,4 ,), « Ὅτι χίλια ἔτη ἐν ὀφθαλμοῖς σου Κύριε, ὡς ἡμέρα ἡ ἐχθές, ἥτις διῆλθε, κάι φυλακή ἐν νυκτί »] και ο λόγος του Αποστόλου Πέτρου που επαναλαμβάνει την σχετική άποψη. « Ἕν δέ τοῦτο μή λανθανέτω ὑμᾶς ἀγαπητοί, ὅτι ἡμέρα παρά Κυρίῳ ὡς χίλια ἔτη, καί χίλια ἔτη ὡς ἡμέρα μία » (Β΄ Πέτρου 3,8, « Ἕν δέ τοῦτο μή λανθανέτω ὑμᾶς, ἀγαπητοί, ὅτι μία ἡμέρα παρά Κυρίω ὡς χίλια ἔτη και χίλια ἔτη ὡς ἡμέρα μία »), γράφει ο Απόστολος Πέτρος. Αφού, λοιπόν, η δημιουργία συνέβη σε έξι « ημέρες », και η « ημέρα » ισοδυναμεί με χίλια έτη, είναι φανερό ότι η συντέλεια του κόσμου θα συμβεί το εξακισχιλιοστό έτος από κτίσεως κόσμου.

Αυτή η άποψη συναντάται και στον Ιππόλυτο ( Βλ. Ιππολύτου, Εις τόν Δανιήλ Δ΄, ΧΧΙΙΙ-ΧΧIV, σελ. 87-89. Ο Ιππόλυτος επικαλείται και το Απ. 17,10 για να στηρίξει τη θέση του) και σε κείμενα της ευρύτερης χριστιανικής γραμματείας, όπως στην επιστολή Βαρνάβα (Βλ. Επιστολή Βαρνάβα, XIV, Ε.Π.Ε., Αποστολικοί Πατέρες 4, σελ. 61, « Προσέχετε, τέκνα, τί λέγει το “ συνετέλεσεν ἐν ἕξ ἡμέραις ”. Τοῦτο λέγει ὅτι ἐν ἑξακισχιλίοις ἕτεσιν συντελέσει Κύριος τά σύμπαντα. Ἡ γάρ ἡμέρα παρ’ αυτῷ χίλια ἔτη. Αὐτός δέ μοῖ μαρτυρεῖ λέγων “ Ἰδού σήμερον ἡμέρα ἔσται ὡς χίλια ἔτη ”. Οὐκοῦν, τέκνα, ἐν ἕξ ἡμέραις , ἐν τοῖς ἑξακισχιλίοις ἔτεσιν συντελεσθήσεται τά σύμπαντα. Και κατέπαυσεν τῇ ἡμέρᾳ τῇ ἑβδόμη. Τοῦτο λέγει: Ὅταν ἐλθών ὁ υἱός αὐτοῦ καταργήσει τόν καιρόν τοῦ ἀνόμου καί κρινεῖ τούς ἀσεβεῖς καί ἀλλάξει τόν ἥλιον καί τήν σελήνην καί τούς ἀστέρας τότε καλῶς καταπαύσεται ἐν τῇ ἡμέρα τῆ ἑβδόμη »).

Ο Άγιος Ιππόλυτος με κάποια επιφύλαξη, θα τοποθετήσει τη συντέλεια του κόσμου περίπου στο 500 μ.Χ. ( 5500+500 = 6000 ) [Βλ. Ιππολύτου, Εις τον Δανιήλ Δ΄, XXIV, σελ. 89, « Ἀπό γενέσεως οὖν Χριστοῦ δεῖ ψηφίζειν πεντακόσια ἔτη τά ἐπίλοιπα εἰς συμπλήρωσιν τῶν ἑξακισχιλίων ἐτῶν, καί οὕτως ἔσται το τέλος »].

Πρέπει, βέβαια, να επισημάνουμε ότι αυτή η προσπάθεια έχει και μια εγγενή αδυναμία, που στην εξέλιξη της Ιστορίας μάλλον αποδείχθηκε δύναμη, αφού την κράτησε και την κρατά ζωντανή μέχρι και σήμερα. Για να βρεί κάποιος το χρόνο της συντελείας θα πρέπει πρώτα να βρει τον χρόνο που ολοκληρώθηκε η δημιουργία του κόσμου. Αν δεχτεί κάποιος πως ο κόσμος θα τελειώσει 6000 έτη μετά την δημιουργία του, όμως δεν γνωρίζει πότε δημιουργήθηκε ο κόσμος. Ο εντοπισμός του χρόνου τερματισμού είναι αδύνατος χωρίς τη γνώση του χρόνου αφετηρίας.

Σύμφωνα με την Χριστιανική θεώρηση, που βασίστηκε στην μετάφραση των Ό, ο κόσμος χτίστηκε το έτος 5508. Ωστόσο, ο προσδιορισμός είναι σχετικός και, κάποτε, - στον Ιππόλυτο π.χ. - στηρίζεται, μεν, στην ερμηνεία αγιογραφικών χωρίων με κατάχρηση, όμως, της αλληγορικής μεθόδου [Βλ. Ιππολύτου, Εις τόν Δανιήλ Δ΄, ΧΧIV, σελ. 88-89. Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία ο Ιούλιος Αφρικανός αναφέρει το 5500 ως έτος κτίσης του κόσμου. Βλ. Ιουλίου Αφρικανού, Χρονογραφίαι, Β.Ε.Π.Ε.Σ. 17, σελ. 173. Βλ. και Ιωάννου Μαλαλά, Χρονογραφία, Ι΄, Corpus scriptorum historiae Byzantinae, Weber, Bonn, 1831, σελ. 229-230, « κἄν οὖν πλέον κἄν ἔλασσον, … καί μή ὁμοφωνοῦσιν ἐκθέμενοι περί τόν ἀριθμόν τῶν ἐνιαυτῶν, ἐν ἐσχάτοις καιροῖς ἐφάνη, ὡς ἡ θεία γραφή σημαίνει ». Σύμφωνα με την Εβραϊκή θρησκεία, ο κόσμος χτίστηκε το 3761 π.Χ.].

Στη Δύση ο Άγιος Βέδας είχε καταλήξει στο έτος 3952 π.Χ. [Κάθε πιθανή χρονολογία κτίσης δίνει και την αντίστοιχη πιθανή χρονολογία του τέλους του κόσμου. Έτσι, αυτή η θεωρία τροφοδοτεί θεωρίες με πιθανές χρονολογίες συντελείας μέχρι σήμερα. Π.χ. η εσχατολογική μανία του έτους 1996 βασιζόταν στους υπολογισμούς του Αρχιεπισκόπου Τζέημς Άσερ, Αγγλικανού Πρώτου πάσης Ιρλανδίας που είχε καταλήξει στο 4004 π.Χ.. Περισσότερα για τους υπολογισμούς των Bede και Asher βλέπε στο Stephen Jay Gould, Ανακρίνοντας τη χιλιετία, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1997, σελ. 93-104].

Ως πιθανά έτη συντελείας θεωρήθηκαν, επίσης, το χιλιοστό έτος απ’ την Πρώτη Παρουσία του Κυρίου ( 1000 περίπου μ.Χ., μέσον του εβδόμου αιώνος ή 6500 περίπου από κτίσεως κόσμου ) [Αυτή η εσχατολογική ανησυχία είχε διπλή προέλευση. Στη Δύση, όπου είχε, ήδη, επικρατήσει η χρονολόγηση με βάση την γέννηση του Χριστού δινόταν έμφαση στην αναφορά της Αποκάλυψης για λύση του διαβόλου χίλια έτη μετά την φυλάκισή του στον Άδη. Η κυριολεκτική ερμηνεία των χιλίων ετών οδηγούσε στο έτος 1000 ή 1033. Στην Ανατολή, όπου, ακόμη, επικρατούσε η χρονολόγηση από κτίσεως κόσμου, δινόταν έμφαση στην συμπλήρωση περίπου 6500 ετών απ’ την δημιουργία του κόσμου. Βλ. σχετικά στο χειρόγραφο με τον τίτλο « Ἀπαρίθμησις τῶν χρόνων τῆς συντελείας », που παρουσίασε ο Sevcenko Ihor, Unpublished byzantine texts on the end of the world about the year 1000 AD, « Melanges Gilbert Dagron », Travaux et memoires, 14, σελ. 561-578. Στο κείμενο αναφέρονται και τα εξής: « Κατά τήν μεσότητα τῆς ἑκτης χιλιάδος τῶν χρόνων ἡ ἐνανθρώπησις αὐτοῦ γέγονεν· ὡς λοιπόν κατά τήν τῶν χιλιάδων ἑβδόμην μεσότητα τήν τοῦδε τοῦ παντός συντέλειαν ἥξειν· ἥν δή καί Ἰωάννης ἐν τῇ Ἀποκαλύψει ἔφη… καί βασιλεύσουσιν μετά Χριστοῦ χίλια ἔτη… ἀπό γάρ Χριστοῦ παρουσίας δεῖ πληρωθῆναι τά χίλια ἔτη· εῖτα τό τέλος » ( βλ. ο.π. σελ. 565 ). Η εσχατολογική ανησυχία γύρω απ’ το έτος 1000 μαρτυρείται και απ’ τον Νικήτα τον Παφλαγόνα, ο οποίος, πάντως, πολύ σωστά, επισημαίνει πως τα χίλια έτη δεν ερμηνεύτηκαν κυριολεκτικά απ’ την Εκκλησία, αλλά ως ένα αόριστο χρονικό διάστημα. Βλ. Νικήτα Παφλαγόνος, Περί συντελείας, στο άρθρο του L. G. Westerink, Nicetas the Paphlagonian on the end of the world, « Μελετήματα στη μνήμη Βασιλείου Λαούρδα », Θεσσαλονίκη 1975, σελ. 188, « μέσον δέ τινες ἀνεφάνησαν νεώτεροι μαρτυρίαν εἰσάγοντες ἐκ τῆς ἀποκαλύψεως Ἰωάννου, ὅτι δεῖ προσκυνηθῆναι τό ἀρνίον χίλια ἔτη καί δεθήσεται τό θηρίον χίλια ἔτη· καί μετά τά χίλια ἔτη δεῖ λυθῆναι αὐτό μικρόν, ὅπως πλανήσῃ τά ἔθνη· καί ὅτι, φασί, μετά τόν σταυρόν καί τήν εἰς ἄδου κάθοδον τοῦ Χριστοῦ ἐδέθη τό θηρίον καί ἔκτοτε ἤρξατο καί τό ἀρνίον προσκυνεῖσθαι, καί ἀπό τούτου τοῦ χρόνου ἀριθμοῦσι τά χίλια ἔτη. ** ἐπί τοῦ ἀορίστου λαμβάνονται, ὡς οἱ τό βιβλίον τοῦτο ὑπομνήσαντες ἐδίδαξαν ». Τελικά, ο Νικήτας ο Παφλαγών διατυπώνει και μια δική του εκτίμηση τοποθετώντας την συντέλεια το έτος 6636 από κτίσεως κόσμου. Βλ. σχετικά και Νικήτα Παφλαγόνος, Πρός τούς ἐν τῇ δύσει ἐπισκόπους περί συντελείας, στο ίδιο άρθρο, σελ. 191-195. Μια αναφορά σχετικά με εσχατολογική ανησυχία βασισμένη στο 20ο κεφάλαιο της Αποκάλυψης συναντήσαμε και στον Άγιο Νεόφυτο τον έγκλειστο. Βλ. Νεοφύτου του εγκλείστου, Σαφήνεια, Υπόθεσις ιβ΄, σελ. 242, « Εὔδηλον δέ ὅτι ἐν τῷ εφλγ΄ ἔτει ἐσταυρώθη ὁ Χριστός, καί κατελθών εἰς τόν ἅδην, ἐδεσμεύθη ὁ τύραννος. Καί ψήφισον ἀπό τοῦ ῥηθέντος ἔτους καί μέχρι ποίου ἔτους τά χίλια συνετελέσθησαν ἔτη, καί ἀπολυθείς ὁ πολέμιος ἐρεθίζει πολέμους ».Τις παραμονές του 2000 το ζήτημα της περίφημης εσχατολογικής αγωνίας του έτους 1000 ήλθε στο προσκήνιο της επικαιρότητας αποτελώντας θέμα συζήτησης τόσο σε ακαδημαϊκό όσο και σε λαϊκό επίπεδο. Το διασημότερο σχετικό κείμενο που ανασύρθηκε απ’ τους ερευνητές είναι το χρονικό του μοναχού Ραούλ Γκλάμπερ. Το ζήτημα της έκτασης αυτής της εσχατολογικής αναμονής του έτους 1000 έχει γίνει ζήτημα αντιπαράθεσης μεταξύ διαφόρων ερευνητών. Ο Uberto Eco με αφορμή αυτήν την συζήτηση γράφει: « Καθώς πλησιάζει αυτό το τέλος της χιλιετίας δεν μπορούμε να μην ανακαλέσουμε στη μνήμη μας αυτήν που κατείχε την σκέψη για 20 αιώνες, την Αποκάλυψη… Αλλά μας λένε επίσης – οι ιστορικοί – ότι η σκέψη του τέλους είχε προηγηθεί για μερικούς αιώνες εκείνης της μοιραίας ημέρας – 1000 – και κάτι ακόμη πιο περίεργο, ότι την ακολούθησε », ( Uberto Eco, Τί πιστεύει αυτός που δεν πιστεύει, Συνομιλίες με τον Carlo Maria Martini, Ελληνικά Γράμματα, Ζ΄ Έκδοση, σελ. 15, βλ. και του ιδίου, Σημειώματα, Εκδοτικός Οργανισμός Θεσσαλονίκης, σελ. 126-8 και Stephen Jay Gould, “ Ανακρίνοντας τη χιλιετία ”, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1999, σελ. 84-89, και Frasseto Michael, The writings of Ademarpeace of 994 and the year 1000, Journal of Medieval , vol. 27, σελ. 241-255], το 7000 από κτίσεως κόσμου και το μέσον του ογδόου αιώνα, δηλαδή περίπου το 7500 από κτίσεως κόσμου ( 1992 μ.Χ. ).

Ο Ωριγένης αναφέρει την άποψη κάποιων πως το τέλος του κόσμου θα έρθει το 7000 μ.Χ. [Βλ. Μεθοδίου, Περί γεννητών, ΧΙΙ, Β.Ε.Π.Ε.Σ. 18, σελ. 181, « Τῇ γάρ ἑβδομάδι τῷ ἐπτακισχιλιοστῷ ἔτει κρίσιν ἀφίξεσθαί φασίν »].

Ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός αναφέρει την παράδοση πως από την δημιουργία του κόσμου μέχρι την συντέλειά του θα μεσολαβήσουν επτά αιώνες [Βλ. Ιωάννου Δαμασκηνού, Έκδοσις ακριβής της Ορθοδόξου Πίστεως, Β΄, 1, σελ. 96, « Λέγονται μέν οὖν ἑπτά αἰῶνες τοῦ κόσμου τούτου ἤγουν ἀπό τῆς οὐρανοῦ καί γῆς κτίσεως μέχρι τῆς κοινῆς τῶν ἀνθρώπων συντελείας τέ καί ἀναστάεως »].

Ο Άγιος Νεόφυτος ο Έγκλειστος σημειώνει σε κάποιο έργο του πως απομένουν 316 χρόνια για να κλείσει ο έβδομος αιώνας και, επομένως, η επιφανής ημέρα του Κυρίου πλησιάζει [Βλ. Νεοφύτου του Εγκλείστου, Λόγος εις τας αγίας εντολάς του Κυρίου και Θεού και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού, 4, Αγίου Νεοφύτου του Εγκλείστου συγγράματα, τ. Α΄, Έκδοση Ιεράς Βασιλικής και Σταυροπηγιακής Μονής Αγίου Νεοφύτου, σελ. 105-6, « Ἐπεί οὖν καί ὁ παρῶν ἕβδομος αἰών τά τελευταῖα ἤδη βαδίζει, ἀδελφοί, ὡς ὁρᾶτε, ἕξ καί δέκα χρόνοι προς τοῖς τριακοσίοις καταλειφθέντα ( ὡσανεί τις καί σαφέστερον εἴποι, παρἦλθεν ἡ ἑξάδα τὦν ἡμερῶν καί εἰσῆλθεν ἡ ἐβδόμη, τουτέστι τό Σάββατον, καί τοῦτο ἤδη παρῆλθε τριῶν ὡρῶν καί στιγμῆς ἡμίσου καί μιᾶς καταλειφθείσης ), καί νῦν ἤδη ἐπιφάσκει ἡ επιφανής καί μεγάλη ἐκείνη τοῦ Κυρίου ἡμέρα, καί ἡμεῖς ὡς ἀθάνατοι ἀμερίμνως διάγομεν, τό τέλος ἐγγίζει, καί ἡμεῖς οὐ φροντίζομεν, ὁ κριτής παραγίνεται, καί ἡμεῖς ἀποφεύγομεν, τό σημεῖον αὐτοῦ ἤδη τρανῶς ἐπιφαίνεται, καί ἡμεῖς προς αὐτόν ἀτενίσαι οὐ θέλομεν ». Βλ. επίσης και Ιωσήφ Βρυεννίου, Λόγος Α΄ περί Συντελείας, Ιωσήφ Βρυεννίου, Τα ευρεθέντα, τομ. Β΄, Εκδόσεις Ρηγοπούλου, Εκδόση 2η, Θεσσαλονίκη 1998, σελ. 158, και Κεφάλαια επτάκις επτά, ΜΑ΄, Ιωσήφ Βρυεννίου,Τα παραλειπόμενα, τομ. Γ΄, Εκδόσεις Ρηγοπούλου,Θεσσαλονίκη 1991, σελ. 122.Έντονη εσχατολογική προσδοκία υπήρχε και στη Ρωσία τα έτη γύρω από το 1492 ( 7000 από κτίσεως κόσμου ).Βλ. Σχετικά Seraphim Rose, Contemporary Signs of the end of the world]. 

Αυτήν την άποψη απέρριπτε ο Νικήτας ο Παφλαγών [Βλ. Νικήτα Παφλαγόνος, Περί συντελείας, ο.π., σελ. 188, « ἕτεροι δέ πάλιν εἶπον ὅτι ἐπειδή ὁ παρών αἰών ἑβδοματικός ἐστιν, ἐξ ἀνάγκης ἐπαρκέσαι δεῖ τοῦτον μέχρι συμπληρώσεως τῆς ἑβδόμης χιλιάδος… ἀλλά καί τούτοις ὁ λόγος ψευδής ὑπάρχει »].

Στο συναξάριο της Κυριακής των Απόκρεω αναφέρεται σαν παράδοση ότι η συντέλεια του κόσμου θα συμβεί μετά το 7000 από κτίσεως κόσμου [Βλ. Συναξάριον Κυριακής Απόκρεω, Τριώδιον, Εκδόσεις Φως, σελ. 32-33 « Λέγεται δέ ότι μετά τήν των επτά χιλιάδων χρόνων παρέλευσιν έσται »].

Και ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός θεωρούσε πως το τέλος του κόσμου θα συμβεί μέσα στον όγδοο αιώνα [Βλ. Κοσμά Αιτωλού, Διδαχή Α΄2, στο Ιωάννου Μενούνου, Κοσμά του Αιτωλού, Διδαχές και βιογραφία, Εκδόσεις Ακρίτα, Η΄ Έκδοση, Αθήνα 2007, Διδαχή Α΄2, σελ. 86, « Ακόμη και να στοχάζεσθε καί την Δευτέραν Παρουσίαν του Κυρίου μας, καθώς γράφουν τά βιβλία της Εκκλησίας μας και λέγουν εις τον όγδοον αιώνα έχει να γίνη το τέλος του κόσμου », και απόσπασμα 4, σελ. 221. Βλ. και Κοσμά Αιτωλού, Διδαχή Δ΄, Αυγουστίνου Καντιώτου, Κοσμάς ο Αιτωλός, ο.π., σελ. 191: « Μας φανερώνει η Θεία Γραφή, το Άγιον και ιερόν Ευαγγέλιον, πως εις τον Όγδοον αιώνα θα γίνη το τέλος του κόσμου και μέλλει να χαλάση τούτος ο κόσμος » ].

Η ίδια άποψη συναντάται και στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία. Στον βίο του Αγίου Ανδρέα του δια Χριστόν σαλού αναφέρεται πως θα υπάρξει σημαντική αναστάτωση μετά το τέλος του εβδόμου αιώνος [Βλ. « Όσιος Ανδρέας ο δια Χριστόν σαλός », Ιερά Μονή Παρακλήτου, Ωρωπός Αττικής, 1986, σελ. 163: « Μέχρι σήμερα δηλαδή δεν συμπληρώθηκαν οι επτά αιώνες αυτού του κόσμου, τους οποίους εμείς μετράμε με χρόνια. Όταν συμπληρωθούν, θα σηκώση ο Ύψιστος φοβερό άνεμο σε όλη την οικουμένη … »].

Το μέσον του ογδόου αιώνος, δηλαδή περίπου το 7500, δίνουν σαν έτος έναρξης του καιρού του τέλους ο βίος του Αγίου Νήφωνος Επισκόπου Κωνσταντιανής [Το χειρόγραφο με το βίο του Αγίου Νήφωνος Επισκόπου Κωνσταντιανής Κύπρου εκτιμάται πως γράφτηκε τον 8ο ή 9ο αιώνα. Εκδόθηκε απ’ την Ι.Μ. Παρακλήτου. Σχετικά με τον προσδιορισμό του 8ου αιώνος ως καιρού του τέλους σ’ αυτό το κείμενο βλ. « Ένας ασκητής επίσκοπος, Άγιος Νήφων Επίσκοπος Κωνσταντιανής », Ελεύθερη απόδοση από βυζαντινό χειρόγραφο, Αρχ. Χριστόδουλος, Έκδοσις Ιεράς Μονής Παρακλήτου, Ωροπός Αττικής, 6η Έκδοση, 1983, σελ. 94-95],και το κείμενο με τις προφητείες του Αγίου Νείλου του Μυροβλύτου [Αυτό το χειρόγραφο περιέχει προφητείες που δόθηκαν από τον Άγιο Νείλο το Μυροβλύτη στον Αθωνίτη μοναχό Θεοφάνη σε οράματα μεταξύ των ετών 1813 και 1817. Αυτός τις υπαγόρευσε στο συνασκητή του Γεράσιμο, ο οποίος τις κατέγραψε το 1819. Υπάρχουν πολλά αντίγραφα του αρχικού χειρογράφου σε διάφορες Μονές και κελιά του Αγίου Όρους. Το κείμενο είναι ιδιαίτερα γνωστό στους μοναχούς του Αγιωνύμου Όρους, αν και από πολλούς αντιμετωπίζεται με επιφυλακτικότητα. Αναφέρεται και σε άλλα γεγονότα, όπως στη μελλοντική Όγδοη Οικουμενική Σύνοδο. Απόσπασμα του κειμένου των προφητειών βλ. στο έργο του Παναγοπούλου Αλεξίου, Εσχατολογικά, Πάτρα 1993, σελ. 53-64 ). Άλλη εκδοχή του σχετικού αποσπάσματος υπάρχει στο βιβλίο του Δημητρίου Σκαρτσιούνη, Οι προφήτες προειδοποιούν, Αθήνα 1996, σελ. 116-121. Αποσπάσματα του χειρογράφου έχουν εκδοθεί σε διάφορα βιβλία].

Ο Μέγας Φώτιος απορρίπτει ως εσφαλμένη την θέση του Ιππολύτου για έλευση της συντελείας το εξακισχιλιοστό έτος απ’ την δημιουργία του κόσμου λέγοντας πως « τοῦτο καί θερμοτέρας ἄν εἴη τοῦ προσήκοντος γνώμης, καί ἡ ἀπόφασις ἀνθρωπίνης ἀγνοίας, ἀλλ’ οὐκ ἐπιπνοίας τῆς ἄνωθεν διελέγχει » [Φωτίου, Μυριόβιβλος, ΣΓ΄, P.G. 103, 673-676 και Ε.Π.Ε. 6, σελ. 302-304. Βλ. και Νικήτα Παφλαγόνος, Περί συντελείας, ο.π., « τινές γάρ ἐφαντάσθησαν ἐκ τοῦ ἐν ἕξ ἡμέραις δημιουργῆσαι τό πάν… ἀνάγκη πληρουμένης τῆς ἕκτης ἡμέρας ἤγουν τῆς ἕκτης χιλιάδος συμπληρωθῆναι καί τόν ἐν ἕξ ἡμέραις γενόμενον κόσμον. ἐψεύσθησαν δέ οὗτοι »].

Και ο Άγιος Συμεών Θεσσαλονίκης απορρίπτει αυτή τη θεωρία. Απαντώντας στο ερώτημα αν το τέλος του κόσμου συμβεί στο τέλος των επτά αιώνων ή μέσα στον όγδοο αιώνα ή πότε τέλος πάντων, επισημαίνει πως ούτε ο Κύριος ούτε οι Απόστολοι λένε κάτι τέτοιο και αναφέρει το σημείο της πλήθυνσης της ανομίας και της έλλειψης της αγάπης [Βλ. Αγίου Συμεών Θεσσαλονίκης, Αποκρίσεις προς τινας ερωτήσεις, Ερώτησις ΚΔ΄, Άπαντα Συμεών Θεσσαλονίκης, Εκδόσεις Πουρναρά, σελ. 365].

Ο Άγιος Νικόδημος, επίσης, αναφέρει την συγκεκριμένη παράδοση και επισημαίνει πως το αν είναι ορθή είναι « άδηλον » [Νικοδήμου Αγιορείτου, Ερμηνεία εις την Α΄ προς Θεσσαλονικείς, Ορθόδοξος Κυψέλη, Θεσσαλονίκη 1990, σελ. 72, « Μερικοί δέ νεώτεροι Διδάσκαλοι λέγουν, ὅτι ἐπειδή ὁ Κύριος εἶπε μέν ὅτι δεν ἠξεύρει τινας τούς χρόνους καί καιρούς, τήν ἡμέραν τε καί ὥραν τῆς συντελείας τοῦ κόσμου, αἰῶνα ὅμως δεν ἀνέφερεν, ὅστις εἶναι καθολικώτερος τῶν ὡρῶν καί ἥμερῶν καί καιρῶν καί χρόνων· διά τοῦτο τινές συμπεραίνουν, ὅτι ἔχει να γένῃ ἡ συντέλεια ἐν τῷ ὀγδόῳ αἰῶνι τούτῳ, ἐν ᾦ τρέχομεν ἠδη· καί ὅρα τήν εἰσαγωγικήν Ἐκθεσιν Βησαρίωνος τοῦ Μακρῆ, σελίδα σμγ΄πλήν καί τοῦτο εἶναι ἄδηλον »].

Ολόκληρη τη Διατριβή θα τη βρείτε εδώ