Ο ΧΡΟΝΟΣ ΤΗΣ ΕΛΕΥΣΗΣ ΤΟὙ ΑΝΤΙΧΡΙΣΤΟΥ ( ΜΕΡΟΣ ΕΒΔΟΜΟ ) - Η εγγύτητα του χρόνου έλευσης της Β΄ Παρουσίας

 

Η εγγύτητα του χρόνου έλευσης της Β΄ Παρουσίας

Στην Αγία Γραφή υπάρχουν πολλές εκφράσεις που φαίνεται να δείχνουν πως το χρονικό διάστημα που θα μεσολαβήσει απ’ την Α΄ μέχρι την Β΄ παρουσία του Κυρίου, δεν θα είναι μεγάλο· εκφράσεις, όπως « ἅ δεῖ γενέσθαι ἐν τάχει», « ἰδού ἔρχομαι ταχύ»( Απ 1,1 και 22, 6-7 ) , « ὁ καιρός γάρ ἐγγύς ἐστιν » ( Απ. 22, 10. Βλ. και Ιακώβου 5, 7-9, « Μακροθυμήσατε οὖν ἀδελφοί, ἕως τῆς παρουσίας τοῦ Κυρίου. Ἰδού ὁ γεωργός ἐκδέχεται τόν τίμιον καρπόν τῆς γῆς, μακροθυμῶν ἐπ᾿ αὐτῷ ἕως λάβῃ ὑετόν πρώιμον καί ὄψιμον. Μακροθυμήσατε καί ὑμεῖς, στηρίξατε τάς καρδίας ὑμῶν, ὅτι ἡ παρουσία τοῦ Κυρίου ἤγγικε … Ἰδού ὁ κριτής πρό τῶν θυρῶν ἕστηκεν » και Εβρ. 10,37, Φιλ. 4,5, Ιω. 2,18, Α΄ Πετρ. 4,7 ).

Σχετικά μ’ αυτές τις διατυπώσεις θα πρέπει να έχουμε υπ’ όψιν μας τα εξής:

Το τέλος του κόσμου έχει, βέβαια, πλησιάσει σε σχέση με παλαιότερες εποχές, όμως, δεν έχει φτάσει ακόμη. Στην Αγία Γραφή υπάρχουν και χωρία που δείχνουν πως ο χρόνος που θα μεσολαβήσει θα είναι αρκετά μεγάλος. Χαρακτηριστικός είναι ο λόγος του Κυρίου ότι πρώτα θα κηρυχθεί το ευαγγέλιο σε όλα τα έθνη και μετά θα έλθει το τέλος [ Μρ. 13,10, « Καί εἰς πάντα τά ἔθνη πρῶτον δεῖ κηρυχθῆναι τό εὐαγγέλιον ». Βλ. και Καραβιδοπούλου Ιωάννου « Το κατά Μάρκον Ευαγγέλιο », σελ. 408, « Η άποψη ορισμένων σύγχρονων προτεσταντών ερμηνευτών ότι ο Ιησούς ανέμενε ως επικείμενο το τέλος της Ιστορίας είναι μονόπλευρη καί παραθεωρεί σημαντικά χωρία της Κ.Δ.. Είναι, βέβαια, αναμφισβήτητο γεγονός ότι ο Ιησούς κάνει λόγο συχνά για επικείμενη κρίση με στόχο την προτροπή σε συνεχή εγρήγορση – στίχοι 23,33,36 του κεφαλαίου ) παράλληλα, όμως, εντέλλεται καί πριν και μετά την Ανάσταση το κήρυγμα του ευαγγελίου « εις πάντα τα έθνη » ( πάση τη κτίσει ), πράγμα για το οποίο απαιτούνται ευρέα χρονικά πλαίσια » ].

Επίσης, το Μθ. 25,5 με τα παράλληλά του ( Βλ. Μθ. 25,5. Βλ. και Ιωάννου Χρυσοστόμου, Εις το κατά Ματθαίον, Ομιλία ΟΗ΄, Α΄, P.G. 58, 711 και Ε.Π.Ε. 12,σελ. 82: « “Χρονίζοντος δέ τοῦ νυμφίου ”… Δείκνυσιν οὐκ ὀλίγον τόν χρόνον ἐσόμενον πάλιν τόν μεταξύ τούς μαθητάς ἀπάγων τοῦ προσδοκᾶν αὐτίκα μάλα φανεῖσθαι τήν βασιλείαν αὐτοῦ » ).Η απομόνωση των χωρίων που αναφέρονται σε χρονική εγγύτητα του τέλους – άλλωστε η εγγύτητα είναι κάτι σχετικό, όπως θα δειχθεί παρακάτω – καί η μή συνεξέτασή τους με χωρία, σαν αυτά που αναφέραμε, χωρία που δείχνουν πως θα μεσολαβήσει αρκετός χρόνος μέχρι την Δευτέρα Παρουσία, οδηγεί σε λανθασμένα συμπεράσματα.

Ένα άλλο σχετικό ζήτημα είναι η αναφορά στους έσχατους χρόνους. Ήδη οι Απόστολοι αναφέρουν ότι ζούν στους έσχατους χρόνους. Από τότε όλοι σχεδόν οι Πατέρες της Εκκλησίας επαναλαμβάνουν το ίδιο πράγμα. Όλοι ισχυρίζονται πως ζουν στους έσχατους καιρούς. Και, δίκαια, διερωτάται κανείς πότε, τελικά, άρχισαν αυτοί οι έσχατοι χρόνοι καί πότε θα τελειώσουν.

Κατ’ αρχήν, υπάρχει η ερμηνεία που αναφέρει ο Θεοφύλακτος, σύμφωνα με την οποία οι Απόστολοι μιλούν για έσχατους χρόνους, διότι ο χρόνος της κοίμησης του καθενός είναι άδηλος, καί, επομένως, ο Χριστιανός πρέπει να ζει την κάθε ώρα με νήψη, σαν να είναι η τελευταία του. Έτσι, οι Χριστιανοί θα ζουν βίο άμωμο και θα υπάρχει σε αυτούς καθαρότητα πράξεων ( Βλ. Θεοφυλάκτου Βουλγαρίας, Εις τήν Α Ιωάννου επιστολήν, P.G. 126, 28 C, « Τό « ἐσχάτη ὥρα ἐστίν », ἀνεπαχθέστερον οὕτως. Ἐπεί καθολική ἐπιστολή ἁρμόζουσα παντί ἀνθρώπω, οὐ μία δέ ὁροθεσμία ζωῆς παντί, ἄδηλον δέ ἑκάστω τό οἰκεῖον τέλος. Εἰκότως οῡν τῷ οἰκείω τέλει ἐπέστησεν ἕκαστον , ἵν᾿ ὡς περί ἐσχάτης τῆς ζωῆς ὥρας ἐκάστω ἐνεστηκυίας, νῆψις ἐπακολουθῇ. Καί οὕτω βίος ἄμωμος, καί καθαριότης πράξεων εἰς ἀεί Χριστιανοῖς ἐμπολιτεύηται » ).Άλλωστε, ήδη, αναφέραμε πως ο ίδιος ο Κύριος ζήτησε απ’ τους Αποστόλους και, κατ’ επέκτασιν, απ’ όλους τους Χριστιανούς να νήφουν σα να πρόκειται το τέλος να έρθει στο άμεσο μέλλον.

Ωστόσο, η χρήση του όρου « ἔσχατοι χρόνοι » δικαιολογείται και διαφορετικά. Σύμφωνα με τους Αγίους Ιωάννη Χρυσόστομο καί Θεοφύλακτο κάθε πράγμα χωρίζεται σε τρία μέρη, το πρώτο, το μέσο καί το έσχατο (τελευταίο). Οπωσδήποτε, κάθε τί που είναι πέρα από το μέσο, δίκαιο και σωστό είναι να ονομάζεται έσχατο. Ώστε, αν ο Χριστός ήλθε στο μέσο, περίπου, μιας περιόδου 10000 ετών – διότι περίπου 5500 χρόνια μετά την κτίση του κόσμου έλαβε χώρα η παρουσία Του στη γη – τότε, το να χαρακτηρίζει κάποιος τους μετά από αυτό το μέσο χρόνους ως έσχατους δεν θα μπορούσε να είναι μεμπτό και αξιοκατάκριτο (Βλ. Θεοφυλάκτου Βουλγαρίας, Εις τήν Α Ιωάννου επιστολήν, P.G. 126, 28 C, « Ἄλλως. Οὐκ ἔχει χώραν ὁ διαπαίζειν ταῦτα μελαγχολῶν. Παντός γάρ πράγματος εἰς τρία μεριζομένου, πρώτου, καί μέσου, καί τελευταίου. Πάντως τό ἀπό τοῦ μέσου πᾶν ἔσχατον λέγεσθαι οὐδέν ἀπεικός. Ὤστε εἰ κατά τό μέσον τῆς χιλιοετοῦς δεκάδος ὁ Κύριος παρεγένετο ( σχεδόν γάρ ἐν τῷ πεντακισχιλιοστῷ πεντακοσιοστῷ ἡ ἐν γῇ παρουσία αὐτοῦ ), τό ἀπό τοῦτου ὡς ἀπό τοῦ μέσου πᾶν, ἔσχατον λέγεσθαι οὐδείς ἄν μέμψοιτο. ἐπεί οὖν τό μέσον ἀπό τῆς τοῦ Κυρίου ἐλεύσεως ἡ χιλιοετής ὑπερέβη σωρεία, καλῶς ἅν τό ἀπό τοῦτου ἅπαν ἔσχατον λέγοιτο. Τοῦτο μέν οὖν ἀληθέστατον καί κατά τόν χρυσοῦν Ἰωάννην » ).

Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος στην ερμηνεία του στο κατά Ιωάννην λέγει χαρακτηριστικά: « Από πού γνωρίζεις άνθρωπε, ότι δεν είναι κοντά το τέλος και μετά από σύντομο χρονικό διάστημα δεν θα συμβούν αυτά που προφητεύτηκαν; Όπως, ακριβώς, το τέλος του χρόνου δεν λέμε πως είναι η τελευταία ημέρα αλλά ο τελευταίος μήνας, και ας έχει αυτός τριάντα ημέρες. Έτσι, και των τόσων χρόνων - που έχουν μεσολαβήσει απ’ την δημιουργία του κόσμου – αν τα τελευταία τριακόσια ονομάσω τελευταία δεν θα σφάλλω » [Ιωάννου του Χρυσοστομου, Εις το κατά Ιωάννην, Λόγος ΛΔ΄, Γ΄, P.G. 59, 198, « Πόθεν γάρ οἶδας, ἄνθρωπε, ὅτι οὐκ ἐγγύς τό τέλος, καί μετά βραχύν χρόνον ἀπαντήσεται τά εἰρημένα; Ὥσπερ γάρ τοῦ ἐνιαυτοῦ το τέλος οὐ τήν ἐσχάτην ἡμέραν λέγομεν εἶναι, ἀλλά καί τόν ἔσχατον μῆνα, καίτοιγε λ΄ ἡμέρας ἔχοντα. Οὕτω καί τῶν τοσούτων ἐτῶν, κἄν τριακόσια ἔτη τέλος εἴπω, οὐχ ἀμαρτήσομαι ». Το επιχείρημα αυτό, απόλυτα, λογικό, αποκτά ξεχωριστή ιδιαιτερότητα στην σύγχρονη εποχή. Και αυτό διότι, σήμερα, η δημιουργία του κόσμου τοποθετείται απ’ την επιστημονική κοινότητα πολύ νωρίτερα απ’ ότι την τοποθετούσε το παλαιό μοντέλο. Καί, αν οι χρόνοι μετά την έλευση του Χριστού, δίκαια, χαρακτηρίζονταν έσχατοι σε μια εποχή που η δημιουργία του κόσμου τοποθετούνταν στο 5508, πολύ πιο λογικά θα χαρακτηρίζονταν έσχατοι σε μια εποχή που η δημιουργία τοποθετείται πολύ νωρίτερα. Αξίζει να σημειωθεί πως σύμφωνα με μια άποψη που απέρριπτε ο Ωριγένης, ο οποίος μιλούσε για την « αϊδιότητα του παντός », η ολοκλήρωση της δημιουργίας του κόσμου τοποθετούνταν το 5508 με τη δημιουργία του ανθρώπου. Ο άνθρωπος δημιουργήθηκε την έκτη ημέρα. Επομένως, η έναρξη της δημιουργίας του κόσμου τοποθετούνταν γύρω στο 13.000 π.Χ.. Ο Μεθόδιος Ολύμπου αντέκρουσε την άποψη του Ωριγένη. Βλ. Μεθοδίου, Περί γεννητών, ΧΙΙ, Β.Ε.Π.Ε.Σ. 18, σελ. 181, « Ὅτι Ὠριγένης μετά τό πολλά μυθήσασθαι περί τῆς τοῦ παντός ἀϊδιότητος ἐπάγει καί τοῦτο: Οὔτε οὔν ἀπό Ἀδάμ, ὡς φασί τινες, πρότερον οὐκ ὤν ὁ ἄνθρωπος τότε πρώτως πλασθείς εἰς κόσμον παρῆλθεν, οὔτε αὔ κόσμος πρό ἕξ ἡμερῶν τῆς τοῦ Ἀδάμ γενέσεως ἤρξατο δημιουργεῖσθαι. Εἰ δέ φιλοφρονοῖτο διαφέρεσθαι προς ταῦτά τις, πρότερον φρασάτω εἰ μή εὐαρίθμητος ἀπό τῆς τοῦ κόσμου γενέσεως κατά τήν Μωσέως βίβλον τοῖς οὕτως αὐτήν ἐκλαμβανομένοις ὁ χρόνος ἔσται, τῆς προφητικῆς καί ἐνθάδε βοῶσης φωνῆς: “ Ἀπό τοῦ αἰῶνος καί ἕως τοῦ αἰώνος σύ εἵ: ὅτι χίλια ἔτη έν ὁφθαλμοῖς σου ὡς ἡμέρα ἡ ἐχθές, ἥτις διῆλθε, καί φυλακή ἐν νυκτί “. Χιλίων γάρ ετῶν περιοριζομένων εἰς μίαν ἡμέραν ἐν ὀφθαλμοῖς Θεοῦ, ἀπό τῆς τοῦ κόσμου γενέσεως μέχρι καταπαύσεως… μέχρις ἡμῶν, ὡς οἱ περί τήν ἀριθμητικήν φάσκουσι δεινοί, ἕξ ἡμέραι συμπεραιοῦνται. Ἑξακισχιλιοστόν ἀρ’ ἔτος φασίν ἀπό Ἀδάμ εἰς δεύρο συντείνειν· Τῇ γάρ ἑβδομάδι τῷ ἐπτακισχιλιοστῷ ἔτει κρίσιν ἀφίξεσθαί φασίν. Οὐκοῦν αἱ πάσαι ἡμέραι δέκα καί τρεῖς ἀφ’ ἡμῶν ἕως εἰς τήν ἐν ἀρχῇ, ἐν ἧ ἐποίησεν ὁ Θεός τόν οὐρανόν καί τήν γῆν, μετροῦνται. Ὥν ὁ Θεός ἀνώτερον κατά τήν σφῶν αὐτῶν ἄνοιαν οὐδέν οὐδαμῶς δημιουργήσας ἐγεγύμνωτο τοῦ πατήρ καί παντοκράτωρ εἶναι. Εἰ δέ τρεισκαίδεκα εἰσιν ἡμέραι ἐν ὀφθαλμοῖς Θεοῦ ἀπό γενέσεως κόσμου, πῶς φησιν ἡ ἐν τῷ Σειράχ σοφία: “ Ἄμμον θαλασσῶν καί σταγόνας ὑετοῦ καί ἡμέρας αἰῶνος τίς ἐξαριθμήσει; “. Ταύτά φησιν ὁ Ὠριγένης σπουδάζων, καί ὄρα οἵα παίζει ». Bλ., επίσης, Ωριγένους, Σχόλια εις την Αποκάλυψιν, Der Scholien- Kommentar des Origenes zur Apokalypse Johannis, Hinrichs, Leipzig, 1911, σελ. 30-44, και Φωτίου, Βιβλιοθήκη, ΣΛΕ΄, Ε.Π.Ε. 7, σελ. 442. Για το χρονολογικό σύστημα στο Βυζάντιο βλ. και Κίμωνος Εμμανουήλ Παπαγιαννάκη, Δημόσιος και ιδιωτικός βίος και πολιτισμός των Βυζαντινών, σελ. 275-295. Βέβαια, και στην σύγχρονη επιστημονική κοινότητα υπάρχουν πολλές επιστημονικές εκτιμήσεις και απόψεις, συχνά αντικρουόμενες μεταξύ τους. Υπάρχει και η ομάδα των δημιουργιστών, κάποιοι απ’ τους οποίους τοποθετούν την δημιουργία του κόσμου την ίδια, περίπου, χρονική περίοδο με το παλιό μοντέλο, δηλαδή πριν μερικές χιλιάδες χρόνια. Η επιστημονική θεωρία του Δημιουργισμού ( creationism ) κερδίζει, συνεχώς, έδαφος στην Αμερική, και ιδιαίτερα ένας συγκριμένος τύπος της, η θεωρία του ευφυούς σχεδιασμού ( intelligent design ). Πολύ πρόσφατα, μάλιστα, ιδιαίτερη αίσθηση προκάλεσε το ντοκυμαντέρ « Expelled: No intelligence Allowed », που παρουσιάζει ο Ben Stein, που θεωρείται από τους πιο έξυπνους ανθρώπους στην Αμερική και υπήρξε συγγραφέας των προεδρικών λόγων δύο Αμερικανών προέδρων. Η θεωρία του δημιουργισμού στην Ελλάδα είναι, σχεδόν, άγνωστη. Ένα σχετικό βιβλίο που εκδόθηκε είναι το έργο του Duane Gish, Εξέλιξη; Τα απολιθώματα λένε όχι, Εκδόσεις Ιεράς Μητρόπολης Νικοπόλεως και Πρεβέζης, Πρέβεζα 1985. Ο τύπος του δημιουργισμού που θεωρεί πως η ηλικία της γης είναι περίπου 10 χιλιάδες έτη, είναι ο λεγόμενος δημιουργισμός της νεαρής γης ( young earth creationism ). Σε κάθε περίπτωση, πάντως, και από όλες τις επιστημονικές ομάδες η δημιουργία του κόσμου τοποθετείται νωρίτερα και όχι αργότερα από το σημείο αφετηρίας του παλιού μοντέλου, που ήθελε την δημιουργία του κόσμου να συμβαίνει, περίπου, το 5500 ].

Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία διατυπώνονται παρόμοιες θέσεις. Κατ’ αρχήν κάθε χρονικό διάστημα, όσο μεγάλο κι αν φαίνεται, είναι μικρό σε σύγκριση με τους ατελεύτητους αιώνες ( Βλ. Οικουμενίου, Ε.Α., XII, σελ. 283, « Καλῶς δέ ἔφη τό « ἐν τάχει ». Πᾶς γάρ χρόνος μικρός, ὡς καί πρότερον εἴρηται, κἄν ὅτι μάλιστα μέγας τις εἶναι δοκεῖ, συγκρινόμενος προς τούς ἀτελεύτητους αἰῶνας » ).Όλοι οι αιώνες στα μάτια του ατελευτήτου και αιωνίου Θεού είναι ένα τίποτε, κατά το προφητικό λόγιο: « Χίλια ἔτη ἐν οφθαλμοῖς σου, Κύριε, ὡς ἡ ἡμέρα ἡ ἐχθές, ἥτις διῆλθεν, καί φυλακή ἐν νυκτί » ( Ψαλμός 89,4. Βλ. και Οικουμενίου, Ε.Α., Ι, σελ. 67-68, « Τί δέ βούλεται αὐτῷ τό προσθεῖναι « ἅ δεῖ γενέσθαι ἐν τάχει », καίτοι τῶν μελλόντων ἔσεσθαι οὔπω τετελεσμένων, ἤδη πλείστου δεδραμηκότος χρόνου ἐξ οὗ ταῦτα εἴρηται, ἐτῶν πλειόνων ἤ πεντακοσίων; Ὅτι πάντες οἱ αἰῶνες ἐν ὀφθαλμοῖς τοῦ ἀτελευτήτου αἰωνίου Θεοῦ εἰς οὐδέν εἰσί λελογισμένοι. Χίλια γάρ ἔτη, φησίν ὁ προφήτης…διά τοῦτο τοιγαροῦν τό « ἐν τάχει » προσέθηκεν οὐ προς το μέτρον ἀπιδών τῶν χρόνων τῆς τῶν γενησομένων συμπληρώσεως, ἀλλά προς τήν ἰσχύν καί τό αἰώνιον τοῦ Θεοῦ. Τῷ ὄντι γάρ πᾶσα χρονική παράτασις , κἄν ὅτι μάλιστα πλείστη τέ ἐστι καί μεγίστη, μικρά τίς ἐστι προς τό ἀτελεύτητον συγκρινομένη …». Βλέπε καί Αρέθα, Ε.Α., Ι, Α’. σελ. 182 καί 184 ).Επομένως, και το χρονικό διάστημα μέχρι το τέλος του κόσμου είναι σύντομο σε σχέση με τους ατελεύτητους αιώνες.

Επίσης, κατά τον Οικουμένιο εκφράσεις, όπως « ὁ καιρός ἐγγύς », σημαίνουν πως ο καιρός της πραγματοποίησης των προφητειών της Αποκάλυψης απέχει λιγότερο απ’ όσο απείχε προηγούμενες εποχές. Δεν απέχει πολύ, όπως παλιότερα, αλλά και δεν έχει φτάσει ακόμη. Ούτε απέχει πολύ ούτε έχει φτάσει ήδη ( Βλ. Οικουμενίου Ε.Α., ΧΙΙ, σελ. 284, « Οὔτε γάρ πλεῖστον ὁ καιρός αὐτῶν ἀπέχει, ὡς τότε, ἀλλά μή νῦν, χρείαν ἔχειν αὐτούς ἀκουσθῆναι, οὔτε γάρ ἐστιν ἴδιος, ὡς περιττήν εἶναι τήν ἐξ αὐτῶν παραίτησιν – τις γάρ χρεία παραινέσεως τοῖς λοιπόν πειρωμένοις τῶν κακῶν ἤτοι τῶν ἀγαθῶν; - τούς γάρ ἔργω μανθάνοντας ἄωρον λόγω παιδεύειν. Ἀλλά τί « ἐγγύς » φησίν « ἐστίν » ; Οὔτε πολύ μέλλει, οὔτε ἤδη πάρεστιν ». Βλέπε καί Αρέθα ΧΧΙΙ, ΟΑ΄, σελ. 493 ).

Οι Οικουμένιος και Αρέθας ερμηνεύοντας τον λόγο που άκουσε ο Ευαγγελιστής Ιωάννης: « Δεῖ σε πάλιν προφητεῦσαι ἐπί λαοῖς καί ἔθνεσι καί γλώσσαις καί βασιλεῦσι πολλοῖς » ( Απ. 10,11 ) διατυπώνουν την άποψη πως αυτό το χωρίο δεικνύει πως θα μεσολαβήσει πολύς χρόνος από την όραση του Ιωάννου του Θεολόγου μέχρι την Β΄ παρουσία ( Βλ. Οικουμενίου, Ε.Α., VI, σελ. 160, « Καί λέγει μοι, φησί, « δεῖ σε πάλιν προφητεῦσαι ἐπί λαοῖς καί ἔθνεσι καί γλώσσαις καί βασιλεῦσι πολλοῖς », ὡσεί ἔλεγε μή, ἐπειδή ἐν ὀπτασία τήν τε συντέλειαν τοῦ παρόντος αἰῶνος ἑώρακας καί τήν κατά τῶν ἀσεβῶν ὀργήν, ἤδη νόμιζε, καί ἔργω παρεῖναι τήν τῆς συντελείας ἡμέραν. Χρόνος πολύς ἐν μέσω, ὡς καί « προφητεῦσαι σε πολλοῖς ἔθνεσί τε καί βασιλεῦσι». Τοιγαροῦν ἄχρι τοῦ νῦν ὁ θεσπέσιος Ἰωάννης προφητεύει διά τε τοῦ Εὐαγγελίου καί τῶν καθολικῶν αὐτοῦ ἐπιστολῶν καί διά τῆς παρούσης Ἀποκαλύψεως. Πάντα γάρ αὐτῶ ἐν πνεύματι εἴρηταί τε καί προεφήτευται », Αρέθα ΧΙ, ΚΘ΄, σελ. 335 « ἂλλά δεῖν τόν μακάριον τοῦτον πολλοῦ τοῦ χρόνου παρατεινομένου μέχρι τῆς συντελείας τοῦ θνητοῦ κόσμου τούτου ». Πρβλ. και Ρωμ. 13,11-12, « Νῦν γάρ ἐγγύτερον ἡμῶν ἡ σωτηρία ἤ ὅτε ἐπιστεύσαμεν » ).

Μια άλλη ερμηνεία που αναφέρει ο Αρέθας είναι πως αυτές οι εκφράσεις λέχθηκαν για να προκαλέσουν ευθυμία σε όσους περιμένουν την ανταμοιβή για τις θυσίες που υφίστανται για τον λόγο του Θεού, αλλά και για να δείξουν ότι, όσα προφητεύτηκαν, θα συμβούν οπωσδήποτε ( Βλ. Αρέθα Ε.Α., ΧΧΙΙ, ΟΑ΄, σελ. 493, « Τό ταχύ εἴτε συγκρίσει τῶν ἀπεράντων αἰώνων εἴρηται, ἤ καί προς εὐθυμίαν τῶν ἀπεκδεχομένων τήν ἀντίδοσιν, ἤ καί διά τό ἀπαραλόγιστον καί πάντως ἀνυπερθέτως ἐσόμενον » ).

Ολόκληρη τη Διατριβή θα τη βρείτε εδώ