Οι πιθανοί κίνδυνοι της εντομοφαγίας.

 

Farmer's Weekly 

21/10/2021

Η καλλιέργεια και η μεταποίηση βρώσιμων εντόμων για ανθρώπινη και ζωική κατανάλωση φαίνεται να κερδίζει ολοένα και μεγαλύτερη δημοτικότητα. Ωστόσο, σύμφωνα με τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών, η κατανάλωση εντόμων που δεν έχουν εκτραφεί με τα κατάλληλα μέτρα βιοασφάλειας, ενέχει κινδύνους και οι κίνδυνοι αυτοί είναι δυνητικά επικίνδυνοι για την υγεία των ανθρώπων και των ζώων.

Ιστορικά, πολλοί πολιτισμοί σε διάφορα μέρη του κόσμου έχουν εντάξει τα έντομα στη διατροφή τους. Σύμφωνα με πρόσφατες εκτιμήσεις, περίπου 2.111 είδη εντόμων καταναλώνονται σε περίπου 140 χώρες, ενώ η εντομοφαγία έχει αναφερθεί σε όλο τον κόσμο.

Οι έρευνες δείχνουν ότι το 92% των γνωστών εδώδιμων εντομοειδών είναι άγριας συγκομιδής, το 6% είναι ημι-εξημερωμένα και το 2% εκτρεφόμενα. Μεταξύ των γνωστών άγριας συγκομιδής βρώσιμων ειδών εντόμων, το 88% είναι χερσαία, ενώ τα υπόλοιπα συλλέγονται από υδάτινα οικοσυστήματα.

Με τον παγκόσμιο πληθυσμό να αναμένεται να φτάσει τα 9,7 δισεκατομμύρια μέχρι το 2050, αυξάνονται οι ανησυχίες για το κατά πόσο οι πεπερασμένοι πόροι του πλανήτη, όπως η καλλιεργήσιμη γη, μπορούν να καλύψουν τις διατροφικές ανάγκες τόσων πολλών ανθρώπων. Αυτές οι ανησυχίες για την επισιτιστική ασφάλεια ωθούν στη διερεύνηση εναλλακτικών πηγών διατροφής για τον άνθρωπο και τα ζώα, οι οποίες είναι διατροφικά ορθές και μπορούν να παράγονται με βιώσιμο τρόπο.

Μια εναλλακτική πηγή τροφίμων και ζωοτροφών

Τα έντομα αναδεικνύονται γρήγορα σε βιώσιμη ομάδα τροφίμων και ζωοτροφών, με τη μαζική παραγωγή να κερδίζει δημοτικότητα παγκοσμίως. Αυτό μπορεί να αποδοθεί στη σημαντική διατροφική αξία των εντόμων, καθώς και στα περιβαλλοντικά οφέλη και στη βελτίωση των μέσων διαβίωσης που συνδέονται με την εκτροφή εντόμων.

Ωστόσο, τα έντομα ενδέχεται να φέρουν βιολογικούς και χημικούς μολυσματικούς παράγοντες, καθώς και φυσικούς κινδύνους που μπορεί να είναι επιζήμιοι για την υγεία των καταναλωτών. Αυτοί οι κίνδυνοι για την ασφάλεια των τροφίμων συνδέονται με την άμεση ή έμμεση (μέσω ζωοτροφών) κατανάλωση εντόμων.

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας των Τροφίμων, οι κίνδυνοι για την υγεία που συνδέονται με τη χρήση εντόμων ως μέσο διατροφής για τον άνθρωπο και ως ζωοτροφής εξαρτώνται από το είδος του εντόμου και το υπόστρωμά του, καθώς και από τον τρόπο εκτροφής, συγκομιδής και επεξεργασίας των εντόμων. Ωστόσο, θα πρέπει να επισημανθεί ότι οι κίνδυνοι για την ασφάλεια των τροφίμων που περιγράφονται κατωτέρω ισχύουν για πολλά τρόφιμα και όχι μόνο για τα έντομα.

Σε αντίθεση με άλλα ζώα, τα έντομα καταναλώνονται στο σύνολό τους, γεγονός που επιβάλλει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στον τρόπο εκτροφής και επεξεργασίας τους. Τα έντομα μπορούν να συσσωρεύουν μολυσματικές ουσίες από την τροφή τους ή τα υλικά στέγασης.

Λόγω του μικρού μεγέθους τους, μπορεί να είναι δύσκολη η απολύμανση των συλλεγόμενων εντόμων, και οποιαδήποτε ενδεχόμενη μόλυνση μπορεί να μεταφερθεί κατά μήκος της αλυσίδας παραγωγής και επεξεργασίας.

Η προέλευση των εδώδιμων εντόμων είναι επίσης σημαντικός παράγοντας, καθώς η κατανάλωση εντόμων που εκτρέφονται υπό ελεγχόμενες και υγιεινές συνθήκες μπορεί να δημιουργεί διαφορετικές ανησυχίες για την ασφάλεια των τροφίμων σε σχέση με εκείνα που συλλέγονται στη φύση. Ενώ υπάρχουν κίνδυνοι για την ασφάλεια των τροφίμων που σχετίζονται με τα ωμά ή μη επεξεργασμένα έντομα, είναι λιγότερο πιθανό οι άνθρωποι να καταναλώσουν έντομα σε αυτή την κατάσταση.

Προκειμένου να δημιουργηθούν και να εφαρμοστούν πρακτικές υγιεινής για την εκτροφή, την επεξεργασία, την αποθήκευση και τη μεταφορά εντόμων κατάλληλες για κάθε είδος εντόμου, είναι σημαντικό να χαρακτηριστούν οι διάφοροι κίνδυνοι που σχετίζονται με την ασφάλεια των τροφίμων στα εδώδιμα έντομα.

Βιολογικοί κίνδυνοι

Ενώ τα παθογόνα μικρόβια των εντόμων (εντομοπαθογόνα) θεωρούνται αβλαβή για τον άνθρωπο και τα ζώα λόγω φυλογενετικών διαφορών, τα έντομα μπορούν να αποτελέσουν φορείς διαφόρων μικροοργανισμών που είναι επιβλαβείς για την υγεία του ανθρώπου και των ζώων, ιδίως υπό κακώς ελεγχόμενες συνθήκες υγιεινής.

Ο κίνδυνος μετάδοσης ζωονοσογόνων λοιμώξεων στον άνθρωπο μέσω βρώσιμων εντόμων φαίνεται χαμηλός, αλλά το θέμα αυτό απαιτεί μεγαλύτερη έρευνα για να αποσαφηνιστούν οι πιθανοί κίνδυνοι για τα τρόφιμα και τις ζωοτροφές.

Ο μικροβιόκοσμος των εντόμων είναι πολύπλοκος - αντί να εντοπίζεται στο έντερο, εμφανίζεται σε διάφορα ανατομικά μέρη. Αυτή η μικροβιακή χλωρίδα περιλαμβάνει μικρόβια που είτε αποτελούν εγγενές μέρος του κύκλου ζωής ενός εντόμου είτε εισάγονται κατά τη διάρκεια της εκτροφής και της επεξεργασίας. Με ορισμένες εξαιρέσεις, τα έντομα καταναλώνονται συνήθως στο σύνολό τους, καθώς η αφαίρεση του εντέρου δεν είναι πάντα δυνατή.

Βακτήρια

Αρκετά είδη βακτηρίων έχουν συσχετιστεί τόσο με τα εκτρεφόμενα όσο και με τα άγρια βρώσιμα έντομα. Σε αυτά περιλαμβάνονται βακτηριακά είδη από τα γένη Staphylococcus, Streptococcus, Bacillus, Pseudomonas, Micrococcus, Lactobacillus, Erwinia, Clostridium και Acinetobacter, καθώς και μέλη της οικογένειας Enterobacteriaceae.

Ορισμένα από αυτά τα βακτήρια δεν είναι μόνο παθογόνα και ευκαιριακά, αλλά μπορούν επίσης να μειώσουν τη διάρκεια ζωής των βρώσιμων εντόμων.

Για να μειωθεί η μετάδοση των τροφογενών παθογόνων μικροοργανισμών στον άνθρωπο μέσω της κατανάλωσης εντόμων, είναι σημαντικό τα εκτροφεία εντόμων να εφαρμόζουν αυστηρά μέτρα βιοασφάλειας και να αποτρέπουν την επαφή με τα ζώα που εκτρέφονται.

Χρειάζεται περισσότερη έρευνα για την κατανόηση της συμπεριφοράς των τροφογενών παθογόνων μικροοργανισμών στα εδώδιμα έντομα. Πειράματα σίτισης με οικιακές μύγες (Musca domestica) με τη χρήση Escherichia coli O157:H7 δείχνουν ότι τα προσλαμβανόμενα βακτήρια μπορούν να βρεθούν στο έντερο, τη σάρκα και τα στοματικά μέρη των εντόμων.

Τα βακτήρια βρέθηκαν να απεκκρίνονται για τρεις ημέρες μετά τη σίτιση, γεγονός που δείχνει ότι η πιθανότητα εξάπλωσης των βακτηρίων από τις οικιακές μύγες μπορεί να είναι υψηλή.

Τα υλικά εκτροφής μπορούν επίσης να καθορίσουν εάν υπάρχουν πιθανοί μικροβιολογικοί κίνδυνοι που πρέπει να ληφθούν υπόψη. Για παράδειγμα, εάν χρησιμοποιούνται υλικά όπως χάρτινες αυγοθήκες για την εκτροφή εντόμων, υπάρχουν κίνδυνοι μόλυνσης με σαλμονέλα και καμπυλοβακτηρίδιο.

Η μόλυνση των βρώσιμων εντόμων μετά την επεξεργασία αποτελεί επίσης έναν τομέα ανησυχίας. Για παράδειγμα, τα βρώσιμα έντομα που αποξηραίνονται στον ήλιο σε υγρές περιοχές μπορεί να είναι ευαίσθητα στην ανάπτυξη μικροβίων λόγω της υγρασίας.

Η ξήρανση των εντόμων στον αέρα, όπου μπορεί να έρθουν σε επαφή με χώμα, θέτει επίσης πιθανά ζητήματα ασφάλειας τροφίμων. Τα «έτοιμα προς κατανάλωση» έντομα που πωλούνται στους καταναλωτές σε πολλά μέρη του κόσμου είναι γενικά ψημένα ή τηγανισμένα, βήματα που είναι αποτελεσματικά για την εξάλειψη των τροφογενών παθογόνων μικροοργανισμών.

Ωστόσο, προκύπτουν κίνδυνοι επαναμόλυνσης ή διασταυρούμενης μόλυνσης εάν τα έντομα αυτά δεν μεταχειρίζονται ή δεν αποθηκεύονται με υγιεινό τρόπο πριν από την κατανάλωση.

Η παρουσία βακτηρίων που σχηματίζουν ενδοσπόρια στα βρώσιμα έντομα αποτελεί μια άλλη σημαντική ανησυχία για την ασφάλεια των τροφίμων, καθώς τα ανθεκτικά στη θερμότητα σπόρια μπορούν να αντέξουν τις συνήθεις μεθόδους επεξεργασίας που υιοθετούνται για τα βρώσιμα έντομα, όπως το βράσιμο και το βαθύ τηγάνισμα.

Βακτήρια που σχηματίζουν σπόρους, όπως Bacillus cereus sensu stricto, B. cytotoxicus, B. weihenstephanensis και Clostridium thermopalmarium, έχουν βρεθεί σε επεξεργασμένα βρώσιμα κίτρινα σκουλήκια, ακρίδες και γρύλους.

Συνεπώς, η ακατάλληλη ψύξη μετά τη θερμική επεξεργασία των εντόμων μπορεί να διευκολύνει τη βλάστηση των σπόρων που επιτρέπουν στο B. cereus s. s. να πολλαπλασιαστεί και να παράγει τοξίνες. Άλλα θανατηφόρα βακτήρια που παράγουν τοξίνες και σχηματίζουν σπόρια, όπως το C. sordellii, έχουν επίσης εντοπιστεί σε βρώσιμα έντομα.

Ιοί

Μέχρι στιγμής, οι κίνδυνοι που σχετίζονται με τη μόλυνση από τροφογενείς ιούς, όπως η ηπατίτιδα Α και Ε και ο νοροϊός, μέσω της κατανάλωσης βρώσιμων εντόμων, είναι χαμηλοί, αλλά πρέπει να λαμβάνεται μέριμνα ώστε να μην εισάγονται οι ιοί στις μονάδες παραγωγής εντόμων μέσω υποστρωμάτων. Τα έντομα μπορούν δυνητικά να χρησιμεύσουν ως αναπαραγωγικοί φορείς για ιούς που μολύνουν τα σπονδυλωτά.

Απαιτούνται πρόσθετες μελέτες για τη διερεύνηση της πιθανής εμφάνισης και μετάδοσης των αρθροπόδων μεταδιδόμενων αρμποϊών, οι οποίοι μπορούν να προκαλέσουν διάφορες ανθρώπινες ασθένειες, όπως ο ιός του Δυτικού Νείλου και ο αιμορραγικός πυρετός, μέσω εδώδιμων εντόμων.

Οι απόψεις που εκφράζονται στο εβδομαδιαίο άρθρο γνώμης μας δεν αντανακλούν απαραίτητα εκείνες του Farmer's Weekly.

Το άρθρο αυτό αποτελεί επεξεργασμένο απόσπασμα από την έκθεση με τίτλο «Εξετάζοντας τα εδώδιμα έντομα από την άποψη της ασφάλειας των τροφίμων: Προκλήσεις και ευκαιρίες για τον τομέα», η οποία δημοσιεύθηκε από τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών το 2021. \

***************

Επιπλέον σύνδεσμοι στα Αγγλικά:

• Spore-forming bacteria in insect-based food
• Risks related to the presence of Salmonella sp. during rearing of mealworms (Tenebrio molitor) for food or feed: Survival in the substrate and transmission to the larvae

• A parasitological evaluation of edible insects and their role in the transmission of parasitic diseases to humans and animals

• TOXICOLOGICAL STUDY ON THE EDIBLE LARVA OF CIRINA FORDA (WESTWOOD)

• Edible Insects and Toxoplasma gondii: Is It Something We Need To Be Concerned About?

• Occurrence of selected bacterial pathogens in insect-based food products and in-depth characterisation of detected Bacillus cereus group isolates

• Current knowledge on the microbiota of edible insects intended for human consumption: A state-of-the-art review

• Breads Made of Powdered Crickets May Be Loaded with Bacterial Spores

Το άρθρο σε PDF